Essays on Beer - Brewery in Turkey

Bira Üzerine Denemeler - Memlekette Biracılık

Uzun yıllar boyunca Anadolu insanı şarapla demlenmiştir. Şarap, gayrimüslimler dışında, Osmanlı’da zaman zaman yasaklansa da her daim içilmeye devam edilmiştir. Derken 1700 lerde şarabın ortakçısı olarak ortaya çıkan arak zamanla rakı adını almış ve şarabın pabucu dama atılmıştır. İşte bizim insanımız daha o zamanlardan başlamak üzere karpuz gibi ikiye ayrılmış ve bugün bile bir kısmımız araklamaya devam ederken diğer kısmımız rakılamaktadır.

Bomonti Bira Fabrikası

Kenarda köşede sayıyla yapılan bira üretimlerini bir kenara bırakırsak bu memlekette gerçek bira üretimini 1800 lerin sonlarında Feriköy’de kurdukları işletmeyle İsviçreli Bomonti kardeşler başlatmışlardır. Aynı yıllarda Şişli’de üretime başlayan Vasil adında bir Rum Bomonti kardeşlerin tesislerini büyüterek fabrikaya dönüştürmesiyle iyi akşamlar diyerek masadan kalkmıştır.

Bomonti Biracılık Görselleri

Daha sonra 1900 lerin başlarında Büyükdere’de kurulan Nektar Biracılık ile el ense paça kasnak güreşe tutuşan Bomonti Biracılık yıllar içinde yenişemeyince yollarına Bomonti-Nektar olarak devam etmişler ; şirketin yönetimi bir ara Polonyalılara geçtiyse de cumhuriyet kuruluncaya kadar bira üretiminde söz sahibi olmuşlardır. Söz konusu şirket ayrıca Aydın’da bira fabrikası ile İzmir Halkapınar’da rakı fabrikası kurmuştur.

Nektar Biracılık Görselleri

Bomonti-Nektar 1928 yılından itibaren Tekel bünyesinde 10 yıllık bir imtiyaz kazanmış ancak 1934 yılından itibaren yönetimi ele alan Tekel biranın adını Türk Birası olarak değiştirerek üretime devam etmiştir.

Bira Bahçeleri

Eskiden Adalar’a karşı kayalıklarda, E-5 kenarında ağaç altında, Sarıyer’de araba içinde, ya da Beşiktaş çarşısında ayaküstü midye tava-kokoreç ile bira içilmezdi. Vatandaş çoluk çocuk İstiklal’e çıkar gibi giyinir ve Bira Bahçelerindeki ağaç gölgelerinde neşeyle biralarını yudumlar ya da Pera’daki otel lobilerinde ecnebi musikisi eşliğinde madamlı mösyölü takılarak derin sohbetler eşliğinde malı götürürlerdi. İki duble ile kafa bulmaya alışkın insanımız ayni etkiyi elde edebilmek için bira bardaklarına saldırınca masa ile WC arasına hat çekmek gerekmiş ve bu durum hamallık olarak yorumlanarak edebi eserlerde bile yer almıştır.

Ankara Bira Fabrikası

Birayı halka indirmek için Atatürk Orman Çiftliğinde kurulan Bira Fabrikası 1934 yılında Ankara Birası adı altında üretime başlar. Bomonti Bira’nın son yılları ile Ankara Bira’nın ilk yıllarının çakıştığı dönemde, bira fabrikaları ile bağlantılı olarak, Atatürk ve İnönü arasında anlaşmazlık çıkar ve Çankaya’daki tartışmanın ertesinde başbakanlık İnönü ile Bayar arasında el değiştirir.

Ankara Birası Görselleri

İlerleyen yıllarda farklı fabrikalarda değişik adlarla yapılan bira üretiminin Tekel çatısı altında birleştirilmesiyle yola Tekel Birası olarak devam edilir. Bu bira 2000 lerin başındaki Tekel özelleştirmesini takiben Bomonti Bira adıyla tekrar raflardaki yerini alır. Ustadan ustaya sözlü olarak aktarılan formülü ise satışdan hemen önce formülü bilen son kişinin bir kaç günlük uğraşısı sonucu yazılı hale getirilir.

Bomonti - Tekel - Bomonti Döngüsü

Bira tekelinin kaldırılmasını takiben 60’ların sonlarına doğru İzmir’de Türk Tuborg, İstanbul’da Anadolu Efes kurdukları bira fabrikalarıyla üretime başlarlar. Zaman içinde Tekel Birası kuyruklu yıldız misali yavaş yavaş gözden kaybolurken artık memleket semalarında Efes Pilsen ve Tuborg adlı iki yıldız parlamaktadır.

Efes Pilsen Logoları

Efes “Bira Bu Kapağın Altındadır” Tuborg ise “Kral Bira Lüks Bira” sloganlarıyla vatandaşın beynine format atarken bir yandan da verdikleri teşviklerle birahanelerin gelişimine katkıda bulunurlar. Artık alkollü içkiden sayılmayan bira bahçelerden dışarı çıkarak mahalle aralarına kadar yayılmış, iş çıkışlarında eve gelmeden önce “beerader” lerle günü değerlendirme muhabbetleri gelişmiş, sıcak yaz gecelerinde “o’lum al o boşları git bakkaldan 4 şişe bira al” nidaları yükselmeye başlamıştır. Hoşgörü çağı dediğimiz bu dönemde kahvehane, birahane ve meyhane müdavimleri ile bunların dışında kalanlar birbirlerine saygıda kusur etmemişler, selam sabahı kesmemişlerdir.

Tuborg Reklamları

Yıllar geçtikçe bira üretimi ve tüketimi artarak yıllık 10-12 milyon hektolitreye ulaşmış, pastanın hemen hemen tamamını paylaşan Anadolu Efes ve Türk Tuborg yanına küçük ölçekte 5 üretici daha gelmiş ve memleket sathına sığamayan Anadolu Efes dışsatımın yanısıra yurtdışında da üretime başlamıştır. Bu arada bira alkollü içkiler sınıfına alınarak üzerindeki KDV ve ÖTV arttırılmış, bira reklamları yasaklanarak spor kulüplerinin isimleri değişmiş, Türk Tuborg hisselerinin çoğunluğu Danimarkalılar üzerinden İsraillilere geçmiş ve imamların maaşlarının alkol üzerinden alınan vergilerle ödenmesi caiz midir gibi derin tartışmalar yaşanmıştır.

Efes Pilsen Reklamları

Son zamanlarda market raflarındaki ithal biraların çoğalmasıyla birlikte yurdum insanının kafasında acaba bira hangi kapağın altında sorusu yeşillenmiş, takiben Anadolu Efes ve Türk Tuborg dünyada tanınmış bir kısım markanın yurtiçinde lisanslı üretimine başlamış, biradaki mutlak etil alkol üzerinden hesaplanan toplam vergi oranı şarap ve rakıyı geçmiş buna karşın yurdum insanı aksırıncaya ya da tıksırıncaya kadar olmasa da içmeye devam etmiştir. Unutmayın azı karar çoğu zarar, içtiğinizden zevk alın sağlıcakla kalın.

Bu yazının hazırlanmasında internet kaynaklarından yararlanılmıştır ve kullanılan görsellerin tüm hakları sahiplerine aittir

In the preparation of this paper was benefited from internet sources and all rights of the images belong to their respective owners.

doctor's log : stardate 2015.2112 ... to be continued